Επιστημονική συνάντηση στην Αμφίπολη με δεκάδες καθηγητές αρχαιολογίας από την Ελλάδα και το εξωτερικό

Δεκάδες καθηγητές αρχαιολογίας από την Ελλάδα και το εξωτερικό γέμισαν ασφυκτικά το κέντρο πληροφόρησης κοινού Αμφίπολης σε μία ημερίδα υπό την αιγίδα της Εφορείας Αρχαιοτήτων Σερρών και της Πολιτιστικής Εταιρείας Επιχειρηματιών Βορείου Ελλάδος.

Το ενδιαφέρον ήταν μεγάλο και έγιναν σημαντικές ανακοινώσεις σε μία συζήτηση που ξεκίνησε από το πρωί και ολοκληρώθηκε το μεσημέρι με πλήθος ερωτήσεων και τεκμηριωμένων τοποθετήσεων ενώ υπήρξε και το αίτημα να γίνουν περισσότερες ανασκαφές στην Αμφίπολη.

Στο δεύτερο μέρος της επιστημονικής συνάντησης με τον τίτλο «η πόλις» παρουσιάστηκαν τα αποτελέσματα των ερευνών του ανασκαφικού προγράμματος της Εφορείας Αρχαιοτήτων Σερρών και του Πανεπιστημίου Πατρών από το 2019 με στόχο να αναγνωριστούν δημόσια οικοδομήματα εκεί όπου βρισκόταν διαχρονικά το κέντρο της πόλης ενώ παράλληλα ζωντάνεψε μέσα από διαγράμματα, επιγραφές και καταλόγους η ζωή της πόλης εκ των έσω.

Η Αμφίπολη δεν είχε λαμπρή ιστορία μόνο κατά το παρελθόν αλλά και σήμερα προσφέρει στον επισκέπτη έναν αρχαιολογικό χώρο που η αξία του μόλις αρχίζει να αποτιμάται και γι αυτό στόχος της ημερίδας ήταν και η κινητοποίηση των αρμόδιων φορέων για τη συντήρηση και την ανάδειξή τους όπως δήλωσε στο ΕΛΕΥΘΕΡΟ ΒΗΜΑ ο Δήμαρχος Αμφίπολης Στέργιος Φραστανλής ο οποίος ζήτησε να ασκηθεί πίεση στο Υπουργείο Πολιτισμού.

"Σήμερα εδώ στην Αμφίπολη φιλοξενήσαμε μια επιστημονική ημερίδα, η οποία είχε ως θέμα την ανάδειξη της ανασκαφής της Αμφίπολη με επιστήμονες από όλη την Ελλάδα και από πολλά κράτη, το εξωτερικό ήρθαν εδώ σήμερα για να αναδείξουμε τον αρχαιολογικό πλούτο της Αρχαίας Αμφίπολης.

Τα συμπεράσματα του συνεδρίου αυτής της επιστημονικής ημερίδας είναι ότι πρέπει να συνεχιστεί ανασκαφή, πρέπει να συνεχίσουμε, να αναδείξουμε το αρχαίο στάδιο, το αρχαίο θέατρο και να γίνει ανασκαφή στον τύμβο Καστά.

Γιατί μέχρι σήμερα δεν έχει ανασκαφεί ούτε το 10% της Αρχαίας Αμφίπολης.

Γι' αυτό ακριβώς ευελπιστούμε το χρόνου να διοργανώσουμε ένα συνέδριο, παγκόσμιο συνέδριο, για αυτούς οι οποίοι ενδιαφέρονται για την Ακρόπολη, τους επιστήμονες οι οποίοι ενδιαφέρονται για την Αμφίπολη, για να μπορέσουμε να αυξήσουμε την πίεση προς το υπουργείο πολιτισμού και προς όλους τους φορείς και προς όλους τους λάτρεις της αρχαιολογίας για να αναδείξουμε αυτόν τον ιστορικό, αρχαιολογικό και συνάμα πολιτιστικό χώρο".

Αναλυτικά παρουσιάζεται το πρόγραμμα της ημερίδας που πραγματοποιήθηκε στην Αμφίπολη

ΜΕΡΟΣ Α ́
Ἡ ἀρχαία Ἀμφίπολις

Manuela Mari - καθηγήτρια ἀρχαίας ἱστορίας, Πανεπιστήμιο τῆς Μπολόνιας
Ἀμφίπολις: Χρήσιμα μαθήματα ἀπὸ τὴν ἱστορία μιᾶς ἀρχαίας ἑλληνικῆς πόλεως

Ἀντίθετα πρὸς ὅ,τι συμβαίνει μὲ τὶς περισσότερες ἑλληνικὲς πόλεις διαθέτομε πρώτης τάξεως μαρτυρίες, φιλολογικὲς ὅσο καὶ ἐπι γραφικές, γιὰ τὴν ἱστορία τῆς Ἀμφιπόλεως. Αὐτὸ μᾶς ἐπιτρέπει νὰ ἀνασυνθέσομε
μερικὲς σημαντικὲς φάσεις της, μεταξὺ τῆς ἐποχῆς τοῦ Περικλέους (ὅταν ἱδρύθηκε ἡ ἀθηναϊκὴ ἀποικία στὸν τόπο ποὺ ἦταν προηγουμένως γνωστὸς ὡς «οἱ Ἐννέα Ὁδοί») καὶ τῆς ρωμαϊκῆς περιόδου.

Τέτοιες πληροφορίες μποροῦν νὰ χρησιμοποιηθοῦν τόσο γιὰ τὴν κατὰ τὸ δυνατὸν ἀνασύσταση τῶν γεγονότων ποὺ ἀφο ροῦσαν εἰδικὰ τὴν Ἀμφίπολη καὶ τὴν γύρω περιοχὴ ὅσο καὶ γιὰ νὰ ἀντλήσομε γενικώτερα συμπεράσματα σχετικὰ μὲ βασικὲς ὄψεις τῆς ζωῆς μιᾶς ἀρχαίας ἑλληνικῆς πόλεως.

Ἔχοντας κατὰ νοῦ τὸν διπλὸ αὐτὸν στόχο ἡ ἀνακοίνωση θὰ ἐπικεντρωθεῖ σὲ ὁρισμένες κρίσιμες καμπὲς στὴν ἱστορία τῆς Ἀμφιπόλεως: τὴν γένεση τῆς ἀθηναϊκῆς
ἀποικίας ̇ τὴν ἀποστασία ἀπὸ τὴν μητρόπολη κατὰ τὰ πρῶτα ἔτη τοῦ Πελοπoννησιακοῦ Πολέμου καὶ τὴν «ἰδιαίτερη σχέση» μὲ τὸν Βρασίδα καὶ τὴν Σπάρτη· τὴν μακρὰ περίοδο τῆς ἀνεξαρτησίας ποὺ ἐπακολούθησε· τὴν κατάκτηση ἀπὸ τὸν Φίλιππο Β ́ καὶ τὸν μετα σχηματισμό της σὲ «μακεδονικὴ πόλη»· τὸν ρόλο της ὡς «περι φερειακῆς πρωτεύουσας» ποὺ ἀργότερα ἔπαιξε καὶ ὁ ὁποῖος ἐπιβε βαιώθηκε ἀπὸ τοὺς Ρωμαίους τὸ 167 μετὰ τὴν νίκη τους ἐπὶ τοῦ Περσέως στὴν Πύδνα καὶ τὴν κατάλυση τοῦβασιλείου.

Αὐτὸ ποὺ ἀναδύεται εἶναι ἡ γοητευτικὴ ἱστορία μιᾶς πόλεως ποὺ ἔπαιξε διαφορετικοὺς ρόλους στὴν ἱστορία τῆς περιοχῆς, τὰ συμβάντα τῆς ὁποίας μᾶς διδάσκουν πολλὰ γιὰ τὴν εὐ καμψία καὶ τὴν προσαρμοστικότητα τῆς ταυτότητας μιᾶς ἀρχαίας πόλεως. Αὐτὸ ποὺ ποτὲ δὲν ἄλλαξε καὶ ποὺ ἄφησε βαθειὰ σφραγῖδα στὴν ἱστορία τῆς Ἀμφιπόλεως ἦταν ἡ στρατηγικὴ τοποθεσία καὶ ὁ ρόλος της ὡς πύλης μιᾶς περιοχῆς μὲ ἐξαι -
ρετικοὺς φυσικοὺς πόρους.

Χάϊδω Κουκούλη-Χρυσανθάκη - ἐπίτιμη ἔφορος ἀρχαιοτήτων
Ἀμφίπολις: Πολεοδομία

Ἡ ἀθηναϊκὴ ἀποικία τῆς Ἀμφιπόλεως ἱδρύθηκε ἀπὸ τὸν Ἀθηναῖο στρατηγὸ Ἄγνωνα στὴν σημαντικὴ στρατηγικὴ θέση τῶν ἐκβολῶν τοῦ Στρυμόνος τὸ 438/7 π.Χ. κατὰ τὴν περίοδο τῆς παντοδυναμίας τοῦ
Περικλέους καὶ τὸ ἀπόγειο τῆς ἀθηναϊκῆς ἡγεμονίας.

Ἡ ἀθηναϊκἠ ἀποικία τῆς Ἀμφιπόλεως ἐξελίχθηκε σὲ αὐτό νομη ἑλληνικὴ πόλη, ἡ ὁποία κατὰ τὴν Ὑστεροκλασσική, τὴν Ἑλληνιστικὴ καὶ τὴν Ρωμαϊκὴ περίοδο ἀναδείχθηκε ὡς ἰσχυρὸ ἀστικὸ κέντρο τῆς Μακεδονίας καὶ ὡς κέντρο χριστιανικοῦ προσκυ νή ματος κατὰ τὴν Πρωτοχριστιανικὴ περίοδο.

Ἡ σημερινὴ ἀνακοίνωση ἀποτελεῖ μία πρώτη προσέγγιση τῶν φιλολογικῶν καὶ ἀρχαιολογικῶν τεκμηρίων σχετικὰ μὲ τὶς μεταβολὲς τῆς πολεοδομίας τῆς Ἀμφιπόλεως κατὰ τὴν μακρὰ ἱστορία της ὡς
σημαντικῆς πόλεως τοῦ βόρειου Αἰγαίου κατὰ τὴν ἀθηναϊκὴ ἡγεμονία, τὴν μακεδονικὴ βασιλεία καὶ τὴν ἀνατολικὴ ρωμαϊκὴ αὐτοκράτορία.

Αἰκατερίνη Χρυσανθάκη-Nagle - ὑφηγήτρια τῆς ἱστορίας τῆς τέχνης καὶ τῆς ἑλληνικῆς ἀρχαιολογίας, Πανεπιστήμιο Paris-Nanterre
Ζητήματα τῆς νομισματικῆς ἱστορίας τῆς Ἀμφιπόλεως

Ὁ σκοπὸς τῆς συμμετοχῆς μου στὸ συμπόσιο εἶναι νὰ ἐπανέλθω στὰ ζητήματα τῆς νομισματικῆς ἱστορίας τῆς Ἀμφιπόλεως μεταξὺ τῆς ἱδρύσεώς της ἀπὸ τοὺς Ἀθηναίους τὸ 437/436 π.Χ. καὶ τῆς ἐντάξεώς της στὸ
μακεδονικὸ βασίλειο ὐπὸ τὸν Φίλιππο Β ́ τὸ 357 π.Χ. Θὰ συζητήσομε γιὰ τὴν ἀρχὴ καὶ τὸ τέλος τῆς ἀργυρῆς καὶ τῆς χάλκινης νομισματοκοπίας της, γιὰ τὶς ἐπιλογὲς νομισματικῆς εἰκονογραφίας τῆς αὐτόνομης
νομισματοκοπίας της καὶ γιὰ τὶς ἑρμηνεῖες ποὺ ἔχουν προταθεῖ, καθὼς καὶ γιὰ τὴν κυκλοφορία τῶν χαλκῶν νομισμάτων της ἐντὸς τῆς πόλεως τῆς Ἀμφιπόλεως καὶ ἰδίως στὴν πέριξ περιοχὴ ἀκόμη καὶ μετὰ τὸ 357.

ΜΕΡΟΣ Β ́
Ἡ πόλις

Δημητρία Μαλαμίδου - προϊσταμένη Ἐφορείας Ἀρχαιοτήτων Σερρῶν
Δημήτριος Δαμάσκος - καθηγητὴς ἀρχαιολογίας, Πανεπιστήμιο Πατρῶν
Ἡ ἀκρόπολη (παλαιὰ καὶ νέα εὑρήματα)

Στην ανακοίνωση παρουσιάζονται τα αποτελέσματα των ερευνών του ανασκαφικού προγράμματος της Εφορείας Αρχαιοτήτων Σερρών και του Πανεπιστημίου Πατρών από το 2019, με σκοπό τη διερεύνηση προχριστιανικών αρχαιοτήτων στην ακρόπολη.

Ταυτόχρονα, σχεδιάστηκε και υλοποιήθηκε γεωφυσική διασκόπηση στη μεγαλύτερη έκταση της ακρόπολης για τον εντοπισμό κτισμάτων. Στόχος είναι να αναγνωριστούν δημόσια οικοδομή-
ματα, εκεί όπου βρισκόταν διαχρονικά το κέντρο της πόλης.

Ανοίχτηκαν δοκιμαστικές τομές σε συγκεκριμένα σημεία, η έρευνα όμως επικεντρώθηκε δυτικά της Βασιλικής Γ, σε μικρή ανασκαφή που ξεκίνησε ο Δημήτρης Λαζαρίδης το 1983 φέρνοντας στο φως τμήμα ορ-
θογωνίου κτηρίου. Το υπόλοιπο κτίσμα αποκόπηκε κατά την ανέγερση της Βασιλικής. Τα ευρήματα στο εσωτερικό του κτηρίου παραπέμπουν ευθέως σε ναό μικρού μεγέθους. Το κτήριο ανοικοδομήθηκε πιθανότατα
τα χρόνια του Φιλίππου Β ́ με βάση την πρωιμότερη ανευρεθείσα κεραμική. Στα δυτικά του βρέθηκαν κινητά ευρήματα που σχετίζονται με λατρευτικές και εργαστηριακές δραστηριότητες.

Βόρεια του λατρευτικού χώρου ανασκάφτηκε επίσης μεγάλο μέρος επιμήκους κτηρίου με ρωμαϊκή κεραμική που βρέθηκε σε μεγάλες ποσότητες, πιθανότατα τμήμα ενός εμπορικού χαρακτήρα κτίσματος.

Μιλτιάδης Β. Χατζόπουλος - ὁμότιμος διευθυντὴς τοῦ Κέντρου Ἑλληνικῆς καὶ Ρωμαϊκῆς Ἀρχαιότητος τοῦ Ἐθνικοῦ Ἱδρύματος Ἐρευνῶν, μέλος τῆς Ἀκαδημίας Ἀθηνῶν
Τὸ γυμνάσιο

Ἡ ριζικὴ μετατροπὴ τῆς ἀκροπόλεως τῆς Ἀμφιπόλεως κατὰ τὴν παλαιοχριστιανικὴ περίοδο μὲ τὴν ἀνέγερση λατρευτικῶν κτηρίων τῆς νέας θρησκείας, ἐξάλειψε τὰ μνημεῖα τοῦ ἑλληνικοῦ καὶ ρωμαϊκοῦ
παρελθόντος τῆς πόλεως. Πέντε βασιλικὲς ἀντικατέσησαν τὰ ἱερὰ τῶν ἀρχαίων θεῶν, ἰδιαίτερα τὸ ἱερὸ τῆς Ἀρτέμιδος Ταυροπόλου, τῆς πολιάδος θεότητος, καθὼς καὶ τὰ κοσμικὰ μνημεῖα τῆς Ἀμφιπόλεως.

Ἡ τοποθεσία τοῦ γυμνασίου ἔξω ἀπὸ τὴν ἀκρόπολη, τὸ διαφύλαξε ἐν μέρει καὶ τὸ καθιστᾶ ἕνα ἀπὸ τὰ καλλίτερα διατηρημένα γυμνάσια τῆς Ἑλλάδος.

Οἱ δραστηριότητές του ὑπερέβαιναν τὶς ἁπλὲς γυμναστικὲς ἀσκήσεις καὶ τὸ καθιστοῦσαν ἐπιφανέστατον τόπον, ὅπου ἐξετίθεντοἐπιγραφικὲς μαρτυρίες σημαντικὲς γιὰ τὴν λειτουργία τῆς πόλεως ἢ γιὰ
τὴν συλλογικὴ μνήμη. Αὐτὰ τὰ διαγράμματα, οἱ νόμοι, τὰ ἀναθήματα, οἱ τιμητικὲς ἐπιγραφές, οἱ κατάλογοι, οἱ φθεγ γόμενοι λίθοι, γιὰ τοὺς ὁποίους θὰ σᾶς μιλήσω, συμληρώνουν τὶς σπάνιες μαρτυρίες τῶν φιλο -
λογικῶν πηγῶν, ποὺ ἀναφέρονται κυρίως στὶς σχέσεις μὲ τὸ ἐξωτερικό, καὶ μᾶς ἀποκαλύπτουν τὴν ζωὴ τῆς πόλεως ἐκ τῶν ἔσω.

Ναταλία Καζακίδη - ἐρευνήτρια τοῦ Κέντρου Ἑλληνικῆς Ἀρχαιότητος τῆς Ἀκαδημίας Ἀθηνῶν
Ἰωάννα Βασιλειάδου -μέλος τοῦ ἐρευνητικού διδακτικοῦ προσωπικοῦ τοῦ Ἀριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης
Τὸ στάδιο. Νέες έρευνες στον νοτιοανατολικό τομέα της πόλης

Η αρχαία Αμφίπολη, φύλακας του Στρυμόνα και των πλούσιων κοιτασμάτων του Παγγαίου, διασώζει το καλύτερα διατηρημένο γυμνάσιο της Μακεδονίας. Νεότερες έρευνες αποκάλυψαν στη δυτική πλευρά της πα-
λαίστρας μια καμαροσκεπή δίοδο, μνημείο που παραπέμπει στις γνωστές «κρυπτές στοές» των σταδίων της Ολυμπίας, της Νεμέας και της Επιδαύρου.

Η γεωμορφολογία του χώρου, με άνδηρα και πρανή που σχηματίζουν φυσικό κοίλο, ενισχύει την υπόθεση ότι σε αυτήν τη θέση υπήρχε στάδιο. Γεωφυσικές έρευνες κατέγραψαν πεταλοειδείς συγκεντρώσεις, πιθανόν κατάλοιπα της σφενδόνης. Η οικοδομική τεχνική και ο προσανατολισμός της διόδου αποκαλύπτουν στενή χρονολογική και λειτουργική σχέση με την παλαίστρα, η οποία ιδρύθηκε στο δεύτερο μισό 
του 4ου αι. π.Χ., ενώ η επιμελημένη πρόσοψή της προαναγγέλλει αντίστοιχες μνημειακές διαμορφώσεις στο στάδιο.

Παράλληλα, οι έρευνες στον Ξυστό δρόμο αποκάλυψαν το ανατολικό του άκρο και επιβεβαίωσαν το μήκος του στα 134,75 μ. Η στοά με δωρική κιονοστοιχία διέθετε λίθινες βάσεις για την άφεση και τόρμο
για τον καμπτήρα. Ο μνημειακός χαρακτήρας της επιβεβαιώνεται από σωζόμενα αρχιτεκτονικά μέλη θριγκού, ενώ η τυπολογία της παραπέμπει σε άλλες ελληνιστικές στοές, όπως εκείνη του Φιλίππου Ε ́ στη Δήλο.

Οι νέες έρευνες φωτίζουν την εικόνα ενός ενιαίου μνημειακού συνόλου που περιλάμβανε στάδιο, γυμνάσιο και θέατρο· η θέση του τελευταίου είναι ήδη γνωστή βορειοδυτικά της παλαίστρας. Το σύμπλεγμα
αυτό, αφιερωμένο στην εκπαίδευση, τους αγώνες και τα θεάματα, δέσποζε στρατηγικά στο νοτιοανατολικό άκρο της πόλης, με θέα στις εκβολές του Στρυμόνα και το βόρειο Αιγαίο· ως επιβλητική έκφραση πο-
λιτικής ισχύος και πολιτισμικής ταυτότητας, αναδεικνύει τον κομβικό ρόλο της Αμφίπολης ως αθλητικού και πολιτιστικού κέντρου της κλασικής και ελληνιστικής Μακεδονίας.

Κατερίνα Χαρατζοπούλου - ἐπιστημονικὴ συνεργάτις τοῦ ἐρευνητικοῦ κέντρου Archéologie des mondes grecs στὸ Πανεπιστήμιο Paris Nanterre καὶ τοῦ Ἀρχαιολογικοῦ Ἰνστιτούτου τοῦ Ἐλεύθερου Πανεπιστημίου τοῦ Βερολίνου

Ἡ ἐξέλιξη τῆς ταφικῆς ἀρχιτεκτονικῆς

Οι πρόσφατες ανασκαφικές έρευνες στον λόφο-τύμβο Καστά της Αμφίπολης αποκάλυψαν έναν εντυπωσιακό πολυθάλαμο καμαροσκέπαστο «μακεδονικό» τάφο που απασχόλησε για αρκετό διάστημα τα μέσα ενη-
μέρωσης στην Ελλάδα και το εξωτερικό. Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός ότι στην Αμφίπολη και την ευρύτερη περιοχή της έχουν έως σήμερα έρθει στο φως τουλάχιστον 12 μνημειακοί τάφοι, στην πλειοψηφία τους στον τύπο του μακεδονικού. Πρόκειται για τη μεγαλύτερη ως τώρα συγκέντρωση τέτοιων μνημείων στη Μακεδονία και την υπόλοιπη Ελλάδα που επιβεβαιώνει τη στρατηγική σημασία της περιοχής για το μακεδονικό
βασίλειο. Σκοπός της ανακοίνωσης είναι να παρουσιάσει ορισμένα αρχιτεκτονικά χαρακτηριστικά αυτών των μνημείων που αντικατοπτρίζουν τις επιλογές και τις φιλοδοξίες μιας ελίτ.

Anne-Marie Guimier-Sorbets - ὁμότιμη καθηγήτρια Ἀρχαιολογίας καὶ Ἱστορίας τῆς Τέχνης τοῦ Πανεπιστημίου Paris-Nanterre
Ὁ διάκοσμος τῶν δαπέδων στὴν Μακεδονία κατὰ τὴν ἑλληνι στικὴ περίοδο: τεχνική, πολυχρωμία καὶ εἰκονογραφία

Θὰ χαρακτηρίσω τοὺς ποικίλους τύπους κοσμημένων δαπέδων τὰ ὁποῖα μαρτυροῦνται στὴν Μακεδονία ἀπὸ τὸν Ε ́ π.Χ. αἰ. ἐπὶ τῇ βάσει παραδειγμάτων ποὺ προέρχονται ἀπὸ ἰδιωτικὲς οἰκίες, ἀνάκτορα καὶ νεκρο -
ταφεῖα. Αὐτὰ τὰ δάπεδα μπορεῖ νὰ κατασκευάσθηκαν μὲ κονίαμα ἐνδεχομένως ζωγραφισμένο, ἀπὸ θραύσματα λίθων, ἀπὸ ἀποσπάσματα μαρμάρινων πλακιδίων μὲ ἔγχρωμο κονίαμα στοὺς ἁρμοὺς ποὺ ἀναδεικνύουν
τὸν διακοσμητικὸ καὶ πολύτιμο χαρακτῆρα τους. Στὰ μωσαϊκὰ δάπεδα ἀπὸ κροκάλες ὁ διάκοσμος, ἀρχικὰ δίχρωμος, ἀνα δεικνύεται ἀπὸ τὴν ἀντίθεση τοῦ φωτεινοῦ μὲ τὸ σκοτεινὸ βάθος χάρις στὴν συμβολὴ ἐλα φρῶν πινελιῶν χρώματος. Οἱ γεωμετρικοὶ διάκοσμοι καὶ ἰδίως οἱ φυτικοὶ σταδιακὰ ἐμπλου τίζονται καὶ παρατηροῦνται μεγάλες πρόοδοι στὴν εἰκονογραφία καὶ στὴν ἀπόδοση εἰκονιστικῶν σκηνῶν κατ’ ἀπομίμησιν
τῆς μεγάλης ζωγραφικῆς. Θὰ ἐξετάσω ἰδιαίτερα τὶς σκηνὲς κυνηγιοῦ καὶ ἀπα γωγῆς ποὺ μαρτυροῦνται στὶς πλούσιες οἰκίες τῆς Πέλλας κατὰ τὰ τέλη τοῦ Δ ́ αἰ. π.Χ. Ἐλπίζω κατ’ αὐτὸν τὸν τρόπο νὰ δώσω μερικὰ σημεῖα
ἀναφορᾶς γιὰ τὴν μελέτη τῶν δαπέδων τοῦ τάφου τοῦ Καστᾶ στὴν Ἀμφίπολη.

Τέλος ο Robin lane Fox, ὁμότιμος ἑταῖρος τοῦ ΝέουΚολλεγίου τῆς Ὀξφόρδης, παρουσίασε τὸν ἀπολογισμὸ καὶ τὶς προοπτικὲς τῆς ἡμερίδας.